Ыам ыйын 7 күнэ - сибээс, радио күнэ. Мукучуттан төрүттээх талааннаах радио суруналыыһын Альбина Афансьевна Тарабукинаны истиҥник эҕэрдэлиибит. Элбэх көрөөччүлээх, истээччилээх буол.
Аа5ааччы санаата
Саха араадьыйатын 90 сыллаах үбүлүөйүн көрсө, “Тэтимнээх саха араадьыйата” диэн дьоһуннаах альбом-кинигэ 2020 сыллаахха 300 ахсаанынан “Бичик” национальнай кыһатыгар” бэчээттэнэн тахсыбытын ааҕааччы уонна истээччи быһыытынан сэргээтим. Альбом-кинигэ тас көстүүтэ, ойуута-бичигэ, көмүс буукубанан дьэрэлийэр аата эрэ буолбатах, иһинээҕитэ, кыһанан наардаммыт түһүмэхтэрэ, ис тутула киһи болҕомтотун тардар, кэрэхсэтэр.
Хомуурунньугу Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Николаев А.С. эҕэрдэ тылынан арыйар. Ону сэргэ Саха сирин инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияҕа миниистирэ А.А.Семенов, “Саха” национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа генеральнай дириэктэрэ Марков О.О., Араадьыйа дириэксийэтин дириэктэрэ Бястинов Н.Г. Саха араадьыйатын кэрэ-бэлиэ үбүлүөйүнэн биир идэлээхтэригэр, ааҕааччыларга, араадьыйаны истээччилэргэ истиҥ эҕэрдэлэрин тиэрдэллэр.
Альбом-кинигэ матырыйаалын сыа-сым курдук мунньан, көрөн-истэн хомуйан оҥордулар Альбина Афанасьевна Тарабукина, редакционнай сүбэ: О.О. Марков уо.д.а. Кинигэҕэ “Саха” НКИХ түмэлин матырыйааллара, Араадьыйа дириэксийэтин уонна Ю.П.Босиков тус архыыбыттан хаартыскалар киирбиттэр.
Бэлиэтээн эттэххэ, Саха араадьыйата 90 сыллаах айымньылаах үлэтин сырдатар түһүмэхтэр ааттыын-суоллуун дьоҥҥо-сэргэҕэ чугастар, иһирэхтэр. Ол курдук, “Время. События. Люди.”, “История биир күнэ”, “Саха сирин чулуу дьоно”, “Кэпсээҥҥит, хайдах олороҕут?”, “Кэм тэтиминэн”, “Инники күөҥҥэ”, “Устуудьуйа ыалдьыта”, “Ытык дьоммут ыллыктаах санаата”, “Ахтан-санаан ааһыаҕыҥ”, “Кыайыы 75 сылыгар”, “Этиэхпин баҕарабын... истээччи санаата”, “Ойуу тыл оһуора, ийэ тыл илгэтэ” о.д.а. Хас биирдии түһүмэх ааҕааччыны умсугутар өҥнөөх хаартыскалардаах уонна Саха араадьыйата 90 сыл устата сайдан кэлбит кэрдиис кэмин кэрэһэлиир баай историялаах, дириҥ ис хоһоонноох.
Альбом-кинигэттэн мин мэлдьи истэр биэриилэрим, рубрикаларым ааттарын тута билэбин, бэл, аттыбар дииктэрдэр куоластарын истэргэ, мөссүөннэрин көрөргө дылыбын. Эрэллээх доҕорбун көрсүбүт курдук эгдэйэ үөрэбин: сүрэхпэр сып-сылаастык оҕо сааһым ааспат ахтылҕана биллэн ааһар, харахпар эбэм дьиэтигэр эркиҥҥэ ыйанан турар сойбот сонуннаах, ылбаҕай ырыалаах-тойуктаах сахалыы саҥарар араадьыйа көстөн кэлэр.
Оҕо сааһым арыалдьыта,
Олук үктэһэр ыалдьыта,
Эбэм аптаах холбуйата
Эркиҥҥэ ыйанан турара,
Элбэҕи даҕаны кэпсиирэ
Эчи, үчүгэйиэн, өйдүүргэ...
(Эбэм аптаах холбуйата)
Киһи сонньуйуох, оҕо сылдьан аптаах холбуйа иһин арыйан көрүөх санаа кииртэлиир этэ. Ону эбэм күндү тэрилэ буолара эрэ тохтоппут буолуохтаах. Ол курдук, Саха араадьыйата кыраны-улаханы дьикти кэрэ алыптаах эйгэҕэ ыҥырар-угуйар кистэлэҥ күлүүстээх, умсугутар ураты күүстээх эбээт! Кэрэмэн кэрэҕэ айан суола тыргыллар, сырдык, ыраас санаа саҕыллар...
Альбом-кинигэ түмүк тылыгар суруналыыс, Араадьыйа дириэксийэтин шеф-эрэдээктэрэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Н.А. Кондаков аатынан СӨ Ил Дарханын бириэмийэтин лауреата Альбина Тарабукина маннык этэр: “Санаан көрдөххө, норуокка духуобунай, үйэлээх нэһилиэстибэни тиэрдэр, үйэтитэр дьоһун, ураты аналлаахпыт. Ытык дьоммут бу үрдүк аналы чиэстээхтик толорбут түбүгүн араадьыйа аныгы көлүөнэтэ айымньылаахтык салгыыр. Көлүөнэ ситимэ биэриилэр ааттарыгар эмиэ утумнанар. Кинигэ түһүмэхтэрин аата – ити үтүө үгэс туоһута. Кырдьыга даҕаны, хас биирдии айар үлэһит уоскулаҥы билбэт үтүө түбүгэр Сахабыт сирин сайдыыта, кэскилэ тиһиллэр. Ону кытта бииргэ истээччибит ситимэ салҕанар, айар дьон олоҕун суола саҕыллар. Хаһан эрэ устуудьуйа аанын сэмэйдик аһан киирбит эдэркээн дьон номнуо хос эбээ, эһээ буолан олорор үөрүүлэрин көрүөххэ олус үчүгэй! Аҕам саастаах биир идэлээх дьоммут махталы, билиниини ылар сыанабылыгар Саха араадьыйатын үйэлээх куолаһа иһиллэр. Эпииргэ, микрофоҥҥа анаммыт олох итинник ичигэс эйгэлээх эбит”.
Чахчыта, хас биирдии биэрии араадьыйа үлэһитин кыһамньытынан, сыралаах үлэтинэн, тулхадыйбат дьулуурунан эпииргэ тахсар, истиҥ илдьит буолан истээччигэ ситим нөҥүө тиийэр. Күн бүгүн Саха араадьыйата аныгы кэм ирдэбилигэр сөп түбэһэн, олохпут кытыан кыһалҕатын, дьиҥ кырдьыгын сэһэргиир дьоҥҥо-сэргэҕэ туһалаах кэпсэтиилэри таһаара, сонун бырайыактары, саҥа сүүрээннэри киллэрэ, өрөспүүбүлүкэбит социальнай-экономическэй, култуурунай сайдыытын сырдата турар. Мин санаабар, саха араадьыйатын ис сүрэхтэн сөбүлүүр, биэриилэрин кэрээбэккэ кэтэһэр, кэпсэтиигэ кыттар, сонунун сэргиир истээччи – дьоллоох, кэскиллээх. Дьоллоох – уу сахалыы тыыннааҕынан, үлэ-үөрэх умсулҕаныгар ылларан, олох үөһүгэр сылдьарынан. Кэскиллээх – төрөөбүт дойдутун уйгутун уһансарга кыттыһан, туора туран хаалбатынан.
Түмүкпэр, “Тэтим-Саха араадьыйатын” үлэһиттэригэр истээччилэргит ыллыктаах ыраларынан кынаттанан, бар дьоҥҥут тапталыгар угуттанан айымньылаах үлэҕит ситиһиилээх, айар-тутар суолгут аһаҕас буоллун диэн баҕа санаабын тиэрдэбин! Сахам араадьыйата барахсан, үйэлэр тухары куйаары иилии эргийэн, төрөөбүт дойдубут төлкөтүн түстэһэ, өрүү өйөбүл-тирэх буола, саргыбытын салайса, кэскилбитин кэҥэтиһэ көмүс дорҕоонуҥ кутулла турдун!
Светлана Самсонова, Кэбээйи, Мукучу
2021 сыл, атырдьах ыйа
Comments