Убаастабыллаах Мукучу олохтоохторо, күндү ыччаттар!
Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыллаах өрөгөйдөөх үбүлүөйүнэн, төрөөбүт Өрөспүүбүлүкэбит күнүнэн нэһилиэк библиотеката, ИТ киин истиҥник эҕэрдэлиир!
2022 сылга Саха АССР төрүттэммитэ 100 сыллаах үбүлүөйүн бэлиэтиир туһунан Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыйааҕа өссө 2014 сыллаахха тахсыбыта. Бу бөдөҥ событиеныф тэҥэ балаҕан ыйыгар Саха сирэ Арассыыйа судаарыстыбатыгар холбоспута 390 сылын бэлиэтиибит.
Саха автономнай сэбиэскэй социалистическэй республиката - РСФСР иһигэр киирэр XX үйэҕэ баар буола сылдьыбыт судаарыстыбаннай тэриллии буолар. Сэбиэскэй историографияҕа 1922 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр төрүттэммитинэн ааҕыллар. Илин Сибиир хоту өттугэр тайаан сытар, Өлүөнэ, Дьааҥы, Индигиир өрүстэр уонна Халыма алын сүүрүгэр баар сирдэри ылар эбит. Хоту өттүттэн Лаптевтар уонна Илин Сибиир муоралара сыталлар. Саха АССР-га Саҥа Сибиир арыылара эмиэ киирэллэр эбит. САССР 32 оройуоннаах, 10 куораттаах, 59 куорат тииптээх бөһүөлэктээх эбит. Киин куората - Дьокуускай.
Саха сирэ - айылҕатынан, киэҥ нэлэмэн 3,1 мөл. кв. км иэннээх сиринэн аан дойдуга суох ураты дойду. Сирин 40 %-на Хотугу эргимтэҕэ сытар, үс араас бириэмэ курдааһына дьайар.
Саха Автономнай Сэбиэскэй Социалистическай Өрөспүүбүлүкэтин (Саха АССР) төрүттээбит саха чулуу салайааччылара, эдэр бассабыык уолаттар Максим Кирович Аммосов, Платон Алексеевич Ойуунускай, Исидор Никифорович Барахов, Василий Васильевич Никифоров - Күлүмнүүр сыралаах үлэлэрин, күүстээх туруорсууларын түмүгэр Саха Автономията баар буолбута. Сайдыы буоларыгар олук уурбуттара.
1992 сыл муус устар 27 күнүгэр СР XII ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтэ Республика саҥа Конституциятын ылыммыта. Конституцияны ылыныыга төһүү дьонунан буолаллар республикабыт бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаев уонна биһиги мукучулар күтүөппүт Климент Егорович Иванов.
Өрөгөй ырыата, гербэ, былаах баар буолбуттара.
Государственнай былаах 4 өҥнөөх, ол курдук халлаан күөх - көҥүл буолууну, эрэли көрдөрөр, маҥан дьураа - дойдубут тыйыс айылҕалааҕын, от күөҕэ - кылгас күөх сайыны, доҕордоһууну бэлиэтиир, кыһыл - күүстээх буолууну, төрөөбүт дойдуга эрэллээх буолууну, сайдыыны көрдөрөр. Маҥан төкүнүк - үрүҥ күнү көрдөрөр.
Гербэҕэ былыргы аттаах киһи ойууламмыт. Бу былыр Лена очуос таастарыгар уруһуйдаан хаалларбыттарыттан ылыллыбыт уруһуй. Үөһээ сэттэ алмаас таастар сэттэ олохтоох омугу көрдөрөллөр (нууччалар, сахалар, эбээннэр, эбэҥкилэр, долганнар, юкагирдар, чукчалар). Ити курдук баай ис хоһоонноох былаахтаахпыт уонна гербэлээхпит.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин государственнай өрөгөй ырыатын тылын ааптардарынан Савва Тарасов, Михаил Тимофеев буолаллар, матыыбын Кирилл Герасимов айбыта. Биһиги биир дойдулаахпыт, норуодунай суруйааччыбыт Владимир Федоров нууччалыы тылбаастаабыта.
Төрөөбүт республикабыт сайдыытыгар хас биирдии оройуон, улуус, нэһилиэк кылааттарын киллэрэллэр.
Мукучу сайдан испит сүрүн кэрискэлэрэ
1767 сыл - Орто Бүлүү симиэбийэтигэр икки тоҥус аҕатын ууһун сэргэ уон икки саха буолаһа баар эбит. Кинилэр истэригэр Мукучу буолаһа ахсыһынан киирэ сылдьар.
1935 сыл - бастакы «Өкүчү” колхуос тэриллибит.
1950 сыл - ахсынньыга Арҕаа Мукучутааҕы Сталин аатынан уонна Илин Мукучутааҕы Сталин аатынан колхозтар холбоһоннор биир бөдөҥсүйбүт Сталин аатынан колхоз буолбуттара. Саҥа бөдөҥсүйбүт колхоз киин уһаайбатын быһаарыыга үгүс мөккүөрдэр, мунньахтар ыытыллыбыттар. Бөдөҥсүйбүт колхоз киинин Сайылыкка олохтуурга быһаарыы ылыллыбыт.
1952 сыл - саас суол алдьаныар диэри 7000 - тан тахса тутуу бэрэбинэтэ бэлэмнэниллибит, миэстэтигэр киллэриллибит. Сайылык сэлиэнньэтэ төрүттэммитэ. Ветеринарнай пуун тэриллибит.
1956 сыл – 25 миэстэлээх дьааһыла аһыллыбыт.
1957 сыл – хамсаабат киноустановка олохтоммут.
1958 сыл - муус устар ыйга I Лүүчүн Молотов, II Лүүчүн Жданов, Мукучу Сталин ааттарынан холкуостар холбоһоннор бөдөҥсүйбүт биир Сталин аатынан холкуос буолбут. Холкуос киин уһаайбатынан Сайылыгы талбыттар. Балыыһа Өкүчүттэн Сайылыкка көһөрүллүбүт.
1959 сыл - Сталин аатынан колхоз “Правда” колхоз диэн уларытыллан аатаммыта.
1961 - 62 үөрэх дьыла - Танара оскуолатын саҥа бөһүөлэккэ Сайылыкка көһөрүү ыытыллыбыт.
1964 - орто оскуола буолбут.
1968 сыл - атырдьах ыйыгар «Кэнчээри» оҕо саада аһыллыбыт.
1969 сыл - отчуттар толору механизациялаах звенолара тэриллибиттэр.
1971 сыл - саҥа типовой култуура дьиэтэ тутуллубут. “Ксенон” диэн саҥа аапаратура туруоруллубут.
1973 сыл - 320 миэстэлээх саҥа типовой оскуола үлэҕэ киирбит. Оскуола библиотеката үлэтин саҕалаабыт.
1974 сыл – киинэ биригээдэтэ тэриллибит.
1975 сыл - кэтит экраннаах киинэ көстөр кыахтаммыт
1976 сыл - олунньу ый 1 күнүгэр «Кэбээйи» совхоз урукку Мукучутааҕы уонна Ньидьилитээҕи отделениеларын базатыгар саҥа “Мукучу” совхоз тэриллибит. 50 нүөмэрдээх АТС туруоруллубут.
1978 сыл – Кэбээйи райпотун иһинэн эргиэн кууһа олунньу ый 1 күнүгэр тэриллибит.
1980 сыл - 15 куойкалаах саҥа типовой аҥардаах киэҥ-куоҥ балыыһа дьиэтэ тутуллубут.
1981 сыл - сибээс отделениета саҥа дьиэлэммит.
1984 сыл - оҕо музыкальнай оскуолатын филиала үлэтин саҕалаабыт.
1986 сыл - оҕо спортивнай оскуолатын филиала аһыллыбыт.
1988 сыл - бэс ыйын 7 күнүгэр Кэбээйи райпотун иһинэн Мукучутааҕы сельпо тэриллибит.
1989 сыл - «Мукучу» совхозтан Ньидьили отделениета арахсыбыт.
1991 сыл - «Дьоҕур кыһата» диэн оҕо тэрилтэтэ аһыллыбыт.
1992 сыл - бэс ыйыгар «Мукучу» совхоз «Мукучу» агрофирмаҕа уларытыллан тэриллибит. Оскуола - комплекс буолбут. Саҥа киэҥ-куоҥ оҕо саадын дьиэтэ үлэҕэ киирбит. Мукучутааҕы ветеринарнай учаастак тэриллэр.
1993 сыл - бааһынай хаһаайыстыбалары тэрийии саҕаламмыт. Мукучутааҕы потребительскай общество (ПО) буолбут.
1997-1998 үөрэх дьыла - Мукучутааҕы гимназия аһыллыбыт.
1999 сыл - муус устар ый 1 күнүттэн агрофирма базатыгар «Мукучу» производственнай кооператив тэриллибит.
2018 сыл – «Арчы» дьиэтэ үлэҕэ киирбит.
2019 сыл - 120 миэстэлээх ыанар ынахха аналлаах хотон үлэҕэ киирбит.
2015 сыл - сотовай сибээс киирбит, Хапсаҕай түһүлгэтэ тутуллубут.
2021 сыл - оптовлокно тардыллыбыт, ИТ киин Мукучу арыллыбыт.
Бу информацияны маннык строкаларынан түмүктүүбүн:
Якутия, ты светом зари К добру и счастью всех нас зовёшь, Алмазной радугой ты горишь И нас к победам грядущим ведёшь.
Владимир Федоров тылбааһа
«…Кэбээйи миэхэ бэлэхтээтэ Сахалыы айылҕам кэрэтин: Тиит мас баайын, лиҥкинэһин, Чараҥ ырааһын, намылхайын, Сирим симэҕин чаҕылхайын, Алаас ахтылҕаннаах алыбын…» Семен Данилов
«… МУКУЧУМ, мин дойдум МУКУЧУМ
Мин дьолум, мин дьылҕам, киэҥ дуолум!»
Иван Егоров - Танаринскай
«…Тупса турдун МУКУЧУ,
Сайдан истин САЙЫЛЫК!»
Марфа Афанасьева
Күндү ааҕааччыларбыт! Баҕарабыт чэгиэн доруобуйаны, дьолу, эйэни! Болҕомтоҕут иһин махтанабын.
Им Ия Николаевна
27.04.2022 сыл
Comentarios