Оруобуна түөрт уон биэс сыллааҕыта Сэбиэскэй Аармыйаҕа сулууспалыы сылдьан саһарардаан госпиталга киирбитим. Ити 1974 сыл иккис, үһүс ыйдара этэ.
Биирдэ тимир собуотугар бөх хомуйа биһигини саллааттары үлэлэппиттэрэ. Манна диэн эттэххэ, саллааты соло гыммат этилэр. Байыаннай дьыала, үөрэх, эрчиллии кэннэ соло буолар түгэн, наар арааһынай үлэнэн солбуллара булгуччулаах сокуон курдук этэ... Кыратык халыйан ылыым... Хаста да капитан Бойко миигин куорат кытыытыгар олорор оҕонньордоох эмээхсиҥҥэ илдьэн быстах үлэлэтэрэ. Үлэм арааһынай: дьаама хаһыыта, баҕана көннөрүүтэ, туруорааһына, уһаайбаларын ыраастааһын уо.д.а. Соччо ыарахана суох үлэ, бэркэ уһаатаҕына икки, үс чаас үлэлэтэллэрэ. Дьиэлэрэ эргэ, землянкатыҥы курдуга, арыый үрдүгэ. Киирэ түһэргэ хоспохторугар килиэп бөҕө кыстанан турааччы. Арааһа сибиинньэлэрин, ынахтарын аһаталлара эбитэ буолуо. Комбикорумнааҕар ол килиэп дөбөҥнүк, чэпчэкитик көстөрө эбитэ дуу. Баҕар байыаннай чаастан ылаллара дуу. Наар үчүгэйдик аһатааччылар. Уу оннугар улахан ыстакааҥҥа үүт биэрээччилэр. Ийэм сарсыарда аайы ыаммытынан үүтү ыстакааҥҥа кутан оронум таһыгар олоппоско уурбут буолааччы. Уһуктаат ону иһэр буолан, үөрүйэхпин. Биир сыл сулууспа кэнниттэн биһиги полкаттан саллааттары талан саҥа аармыйаҕа кэлээччилэри аҕалтара Новосибирскай куоракка барбыппыт. Икки, үс суукка буойаһынан айаннаан тиийбиппит. Хата, астыныахпытыгар дылы утуйбуппут. Куоракка киэһэлик кэлбиппит. Ол Бойко капитан миигин уонна Алдантан сылдьар, наар нууччалыы эрэ саҥарар эбээн -саха аҥардаах уолу ылан куоракка билэр дьонугар хонноро илпитэ. Үрдүк хас эмэ этээстээх таас дьиэ биир кыбартыыратыгар олорор дьиэлээх нуучча дьоно үөрэ- көтө көрсүбүттэрэ. Остуол тардан аһаппыттара. Биһигиттэн, сахаттан хас Герой баарын ыйыппыттара. Киһим тугу да билбэт, онтон мин толорутук эппиэттээбитим. Биһиэхэ биирдии үрүүмкэ арыгы кутан биэрбиттэрэ, бэйэлэрэ салгыы аһаабыттара. Бойко табаахтаары, таһырдьа тахсаары гыммытыгар дьиэлээх хаһаайка: "Не надо, кури здесь, пусть пахнет мужским запахом",- диэтэ. Киһитэ ,дьиэлээх хаһаайын кэргэнин диэки дьикти баҕайытык соһуйбуттуу көрбүтүн өйдөөн хаалбыппын.
Саллаакка барар уолаттары ылыы туһугар наһаа боростуой буолбатах эбит этэ. Бу хаста эмэтэ сыллаһаллара, куустуһаллара, тиһэҕэр ытаһаллара. Биир кэм күйгүөрэн олорор этэ, ол призывной пункт. Уолаттары богуоҥҥа ааҕан олохтообуппут. Мин богуоммар харабыллааччы иккиэбит. Түүн буойас биир ыстаансыйаҕа тохтоото. Биир уол, наар сытар, кимниин да алтыспат бэйэтэ "иһим ыалдьар" диэн туалекка киирдэ. Кэтэһэн турабын. Киһим тахсыбат. Ону сэрэхэдийэн туалет аанын күүспүнэн астым. Түннүк аһаҕас. Киһим суох. Тута хамандыырга эппитим. Улаханнык мөҕүллэрим ,туох эрэ миэрэ ыларым буолуо диэн санаабытым, санаарҕаабытым. Хамандыыр: "Ол уол төбөтүнэн ыалдьар эбит, хата эн тута этэҥҥин дөбөҥнүк тутуллубут ", -диэбитэ. "Онтон ханна сүппүтүн билбэккэ кэлин суохтаабыппыт буоллар, дьыала атын буолуо"-, диэн эбэн эппитэ. Оннук баара.
...Собуокка тимир көөбүлэ бөҕөнү ыраастаабыппыт. Улахан аарыма собуот. Эчи киэҥэ бөҕө. Үлэлии сылдьан наһаа утаппытым. Биир кыраан турарын аспытым уу кэлэрэ. Оччону көрбүччэ, үөрбүччэ аҕыйах омурдуу иһээт, тимир амтаннааҕын билбитим. Аҕыйах хоноот иһим ыалдьан устунан саһаран барбытым. Байыаннай госпиталга киирбитим. Ити госпитал мин сулууспалыыр Бикин куораппыттан чиэски ыраах Уссурийскай Кыраайга баара. Онон онно эмтэммитим. Госпиталга элбэх этибит. Нэдиэлэ ханнык эрэ күнүгэр медучилище студенкалара практикалана кэлэллэрэ. Оччоҕо нууччалар, сытыы уолаттара, сүргэлэрэ көтүҕэллэрэ. Олунньу хонуктара бүтэн кулун тутар саҕаламмыта балайда буолбута. Таһырдьа саас кэлбитэ түннүгүнэн көрдөхпүнэ тута биллэр буолбута ырааппыта. Буолумуна, ол дойдуга саас ,итии салгын, сылаас күннэр эрдэ кэлэллэрин киһи барыта билэрэ буолуо. Иһим ыалдьар буолан үксүн сытан тахсарым. Бастакы күннэргэ турары отой көҥүллээбэт этилэр. Арай , биирдэ миигин ыҥыраллар. Бу күн нэдиэлэҕэ, биирдэ буоста кэлэрин билэрим. Онон ити күнү туохтааҕар да ордуктук күүтэрим. Сурук кэллэҕэ диэн үөрэн баарбын биллэрбитим. Буоста түҥэтэр саллаат сурук, открытка биэрдэ. Аны төҥкөйөн, тугу эрэ таһаарда. Онто баһыылка эбит, миэхэ туттаран кэбистэ. Соһуйдум, үөрүү кэмэ суох. Арай көрдөхпүнэ аадырыһын суруга оҕо буочара. Дьиктиргии- дьиктиргии ороммор тиийэн баһыылкабын астым.Үрдүгэр суруктаах, аһан аахтым. Онтум үс сыллааҕыта үөрэнэн бүтэрбит Мукучум орто оскуолатын сэттис кылааһын оҕолорун суруктара эбит. Миигин, Аармыйаҕа сулууспалыы сылдьар, оскуоланы бүтэрбит киһини , кинилэр сиэптэһэллэр эбит. Миигин Советскай Аармыйа күнүнэн эҕэрдэлээбиттэр, ааҕар сахалыы кинигэ,тэтэрээт, уруучука укпуттар уонна собо ыһаарылаан ыыппыттар. Оҕолор барахсаттар ыһаарылаабыт соболоро миигин дьиҥнээх аадырыспар булбакка, хойутаан да буоллар буллаҕа дии. "Держать в холоде" диэн суруга ол дойду усулуобуйатыгар сөбө суох буоллаҕа. Соболор сыттаммыттар этэ. Аттыбар сытар саллааттар мырдаҥнаһыы бөҕөтө этилэр. Мин чочумча олороот, үгүс саҥата суох таһырдьа чугас баар бөх тоҕор дьааһыкка бырахпытым. Бука кэннибэр соччо бэрдэ суох саҥалар тахсыбыттарын көхсүбүнэн сэрэйэрим. Онтон оҕолорго махталым ол кэһиини кытта барсыбатаҕа, олохтоохтук уһун кэм күн бүгүнүгэр дылы хааллаҕа. Үөрэ, үөрэ оҕолор суруктарын хаста да аахпытым. Санаабар ол куһаҕан сыт быыһыгар дойдум салгынын сыта баарга дылыта. Мин үтүөрэргэ барбытым. Дойдум сыта туһалаатаҕа... Кинигэм сытын сөбүлүөхтэрэ суоҕа диэн сыттыгым анныгар угарым. Сыта минньигэс да этэ...
Алаас уола.23.02.19.
Хаандыга б.
Comments