Россияҕа норуот уус - уран айымньытын,
1 Лүүчүн нэһилиэгэ тэриллибитэ 110,
Кэбээйибит оройуона төрүттэммитэ 85 сылларыгар,
аҕа күнүгэр ананар.
Егоров Николай Федотович (1932 - 1988 сс.) айылҕаттан талааннаах уйулҕаһыт, сэһэнньит, остуоруйаһыт, эмчит, билгэһит, бөлөһүөк, үһүйээнньит, остуоруйаһыт, кэпсээнньит, норуот уус - уран айымньытын тарҕатааччы, общественнай корреспондент, очеркист.
Аҕатын туһунан кыыһа Андросова (Егорова) Мария Николаевна сырдатарын билиһиннэрэбит.
Кини 1932 сыллаахха Кэбээйи улууһун Лүүчүн нэһилиэгэр Баҕадьа Хоту өтөҕөр Слепцов Федот Егорович уонна Слепцова Мария Николаевна дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ. 11 бииргэ төрөөбүттэн Николай тохсус оҕонон буолар.
1. Мотуруона аҕыс саастааҕар өлбүт.
2. Эгиэнтэй сэриитэн эргиллэн кэлэн баран Куокуйга өлбүтэ.
3. Бороскуобуйа сэрии саҕана Промышленнайга суол оҥоһуутугар үлэлээбитэ, ыал буолбута.
4. Баһылай 1944 сыллаахха Аҕа дойду 2 степеннээх орден кавалера, Севатопольга көмүллэ сытар. (Крымская АССР, г. Балаклава).
5. Афанасий
6. Анна Федотовна 16 сааһыттан ыанньыксыт, 20 сааһыгар райсовет депутата, 3 кыыстаах, 1 уоллаах, сиэннэрдээх.
7. Исакова Бороскуобуйа Федотовна Горнай, оҕолордоох, сиэннэрдээх
8. Бүөтүр Бокуруоп саҕана төрөөбүт.
9. Николай Федотович фольклорист, корреспондент, 1 кыыс оҕолоох (мин).
10. Марфа
11. Христина 2 кыыстаах, сиэннэрдээх.
Николай Федотович кыра эрдэҕиттэн иринньэх этэ. Бастаан харытынан ытык буолбут. 3 сааһыгар ойоҕостотон өлө сыспыт, онно ыалдьан хаҥас хараҕынан көрбөт буолбут. Марков эмээхсинэ Мотуруона үүт сылытан айаҕар кутан биэрэр эбит. Онтон арыый буолан баран түүлүн кэпсээбит: «Кэйиик оҕус кэйээри гыммытын мас үөһэ ыттаммын куоттум», - диэбит. Ити саас Баһылай сүтэрбит куобаҕын булан аҕалан быраатын тилиннэрбитэ. «Дьоҥҥун эн иитиэҕиҥ, түргэнник улаата оҕус», - диирэ эбит. Ийэтэ 9 саастааҕар өлбүтүн кэннэ Слепцов Гаврил Илларионович иитиспит. Уон сааһыттан остуоруйаһыт, кэпсээнньит буолбут. Оҕолор батыһа сылдьар буолбуттар. Хабырыыстаах иитэр уоллара Слепцов Прокопий республикаҕа биллэр скульптор. «Тукулайбын ыытымаҥ», - диир эбит. Маны барытын эдьиийэ Анна Федотовна Егорова кэпсээбитэ. «1974 сыллааха бүөрбүнэн тымныйан Сангаарга балыыһаҕа сыппытым. Бүөрүм ыалдьан хотоҥҥо охтубутум. Мин санаабар, кини эмтээн бу үйэм уһаата», - диэбитэ.
Убайа Василий сэриигэ баран өлбүтүттэн сылтаан ийэтэ ыалдьан өлбүт. Николай тулаайах хаалан Баҕадьа 4 кылааһын бүтэрэн баран салгыы үөрэнэр кыаҕа суох этэ, онон үлэлииргэ күһэллибитэ. Аҕатын кытта окко сылдьан элбэх үһүйээни истэн, ону иҥэринэн улааппыта.
1952 сыллаахха I Лүүчүн нэһилиэгэр комсомольскай тэрилтэ секретарынан, «Алаас» ферматын биригэдьииринэн үлэлээбитэ, сайынын звеновод, кыһынын үксүгэр от тиэйэрэ, таһаҕаска сылдьара. Бастыҥ от охсооччу буолан декадаҕа 14 - түү гаҕа тириэрдэрэ. Бастаабыттар оройуон хаһыатыгар тахсаллара, арыынан бириэмийэ ылаллара. Аҕам колхоз туруу үлэһитэ буолан дьон - сэргэ убаастабылын ылбыта.
Мукучу нэһилиэгэр 1968 сыл күһүөрү көһөн кэлбитэ. Совхоз завхоһунан, “Көтөх Бэрэ” ферматыгар старшайынан 12 сыл үлэлээбитэ. Ыанньык ынахха бостууктуур этэ. Аҕам Николай Федотович отучча ыччат наставнига этэ, ийэм Егорова Прасковья Алексеевна САССР 9 ыҥырыылаах Верховнай Советын депутата буолбута. Төрөппүттэрим иккиэн туруу үлэһиттэр.
Аҕам хаһыат корреспонденынан, мындыр өйдөөх, сытыы тыллаах очеркист быһыытынан биллибитэ. Бастакы суруйууларыттан биирдэстэринэн «Кыһыл буурҕа аттаахтар» диэн ыстатыйата Мукучу, Баҕадьа, Мастаах нэһилиэктэригэр советскай былааһы олохтоспут 9 ревкомовецтар тустарынан буолар:
1. Гоголев Иван Егорович - массыына
2. Жирков Петр Иванович - Маҥаас уола, Илин Мукучу
3. Ионов Петр Ионович
4. Ионов Николай Иванович
5. Николаев Федот Иннокентьевич - Баҕадьа
6. Иванов Григорий Спиридонович - хартыына, Арыылаах
7. Николаев Ион Григорьевич - Баҕадьа
8. Семенов Николай Иванович - Мукучу
9. Варламов Тит Иннокентьевич - Мастаах
Иккис улахан үлэтинэн «Ытык мас» диэн үһүйээнэ буолар. Манна биһиги 5 нэһилиэкпит төрдө буолбут сахалар кэлэн маҥнай олохсуйууларын туһунан суруйар.
Суруйааччы буолуон баҕалаах этэ да үөрэҕэ суох буолан уонна хара үлэҕэ баттатан элбэх сыл мээнэ ааспыттара. Кини кэнчээри ыччаттарга туһаайан “Ытык мас” диэн үһүйээнин маннык саҕалаабыта.
Өлбүт - сүппүт өбүгэлэрбит
Өркөн - төлөн өйдөрүн
Буулаҕа күүстэрин,
Олорон ааспыт олохторун
Кэриэн ымыйа курдук
Кэккэлээбит кэнчээри ыччаппар
Кэс тыл буоллун диэн,
Кэпсээн - ипсээн эрэбин...
Оҕолорго
Олох диэн күүстээх сүүрүүк
Онно бааллар араас
Күрүлгэннэр, харгылар
Хомолтолор, үөрүүлэр.
Ону билиилээх эрэ киһи,
Ону үөрэхтээх эрэ киһи
Эрэллээхтик ааһар
Эрэйэ суох сылдьар.
Киһиэхэ үөрэх
Салгын курдук наадатын
Элбэх сыл олорон
Эрэйдэнэн билбиппин.
Муҥкук - тэҥкик сылдьан
Мумматыннар диэн
Хойутаан өйдөөбүт
Хомолтобун кэпсиибин.
Үөрэх суоҕа түүн курдук
Үлүгэрдээх хараҥа,
Күнү түүҥҥэ тэҥнээҥ
Уонна бэйэҕит сыаналааҥ.
Үөрэхтэн эһиги
Элбэҕи билиэххит
Олоҕу оҥорсуоххут
Уонна дьоҥҥо туһалыаххыт.
Мукучу нэһилиэгин, Баҕадьа, Мастаах, Бүлүү Эҥэр кырдьаҕастарыттан истибит үһүйээннэрин уонна бэйэтэ уус - уран тылынан айан, суруйан, үйэтитэн хаалларбыта.
Аҕам 1980 сыллаахха ыараханнык ыалдьан улахан эппэрээссийэни ааһан арыый буолбута. Ол сылдьан Далан диэн суруйааччыны кытта бииргэ балыыһаҕа сытаннар, билсэн, үһүйээнин кэпсээбитин Далан “Тулаайах оҕо” диэн кинигэтигэр туһанан суруйбут. Ол кэпсэтэ олорон: “Дьэ бу ситэ кэпсэппэтэхпитин этэҥҥэ буоллаҕына сурукка тиһээр эрэ”, - диэбит. Онтон ыла бу ыалдьа - ыалдьа 7 сыл иһигэр араас жанрга 50 - тан, 60 - тан тахса айымньыны суруйан хаалларда. Олор истэригэр 20 - чэ үһүйээн, 4 остуоруйа, 2 улахан пьеса, 10 - тан тахса хоһоонноро, онтон өссө ситэрэн көрдөххө өссө да хоһоон баара буолуо, маны таһынан алгыстар, чабырҕахтар, өс хоһоонноро, очеркалар, ыстатыйалар, ахтыылар бааллар. Үксэ бэчээттэнэн, тиһиллэн «Ленинец» билигин «Дабаан» оройуон хаһыатыгар тахсыбыттара. Республика хаһыатыгар «Кыымҥа» эмиэ тахса сылдьыбыттара.
Маны таһынан Мукучу совхоз, оскуола үлэтин - хамнаһын күннээҕи ситиһиилэрин хаһыакка сырдатар общественнай корреспондент быһыытынан биллэр.
Дьоммун кытта кыра эрдэхпиттэн үлэҕэ уһуллан, сиэри - туому тутуһарга, дьону кытта сатаан алтыһарга кинилэртэн үөрэммитим. Төрөппүттэрим холобур буолбуттара.
Биһиги дьиэбитигэр сарсыардаттан киэһээҥҥи диэри дьоннорум үлэлэрин да быыстарыгар буоллун киһи бөҕө сылдьара, кэпсэтээри, чэйдээри, сүбэлэтээри, хаартынан сэрэбиэйдэтээри, эмтэнэ. Биһиэхэ бөһүөлэкпит дьоно, Бүлүүттэн, Булуҥтан, Амматтан, Томпоттон, Кэбээйи эҥээриттэн, чугас бөһүөлэктэртэн кэлэллэрэ. Кэлэн, хонон - өрөөн, эмтэнэн бараллар этэ. Ыраах сиртэн кэлбит дьоннор дьоммун үчүгэйдик санааннар почтанан кэһии бөҕө ыыталлара.
Мин аҕам саамай эрэнэр киһитэ буолан ийэбинээн иккиэн олох кыра эрдэхпиттэн көмөлөһөн тэбис тэҥҥэ сылдьыбытым, элбэххэ үөрэммитим. Суруйар буолбутун кэннэ түүн кытта турсан, суруйарыгар бэчээттэһэн көмөлөһөр этим. Саҥа бэчээттиир массыына атыылаһан үлэтин бэчээттээн, редакциялаан хаһыакка уонна ити кинигэҕэ ыыппыпппыт.
Аҕам бу кылгас кэмҥэ суруйбут үлэтин кинигэ таһаарыам диэммин 1988 сылтан (өлбүт сыла) ыла 34 сылы быһа мунньан, хомуйан уура сылдьабын. Сорох үһүйээн бу Федоров Георгий Евгеньевиһы кытта «Сэргэ төрдүгэр сэһэн» диэн кинигэҕэ «Олох оҥостуута», «Титирик сис», «Сэргэ», «Ытык мас» диэн айымньылара киирбиттэрэ. Аҕам туһунан кинигэ таһаарарга былаан баар. Бу үлэҕэ эбии буоллун диэн дьонтон ахтыы хомуйа сылдьабын.
Аҕабын кытта бииргэ үлэлэспит, кини үлэлэрин сырдатааччы, үйэтитээччи киһинэн мин дьиэ кэргэним ытыктыыр, аҕа саастаах учууталым, историк идэлээх, кыраайы үөрэтээччи, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Григорьева Ульяна Васильевна буолар.
Көмө - тирэх буолар дьоммутунан Танара орто оскуолатын саха тылыгар уонна литературатыгар учуутала Самсонова Светлана Николаевна уонна Мукучу модельнай библиотекатын сэбиэдиссэйэ Им Ия Николаевна буолаллар.
«Ытык мас» диэн улахан уонна орто саастаах оскуола оҕолоругар анаан үһүйээнин суруйарыгар айбыт хоһоонунан түмүктүүбүн.
Өрөөбүт уоспун өһүлэн,
Хоммут уоспун хоҥнорон,
Алмаас курдук чаҕылыйбыт,
Көмүс курдук күлүмнээбит,
Оҕуруо курдук кэккэлээбит
Оҕолорбут барахсаттарга
Былыргы быдан дьылларга
Олорон ааспыт өбүгэлэрбит
Уостубат уран тыллаахтара,
Өркөн - төлөн өйдөөхтөрө,
Үһүйэн кээспит үһүйээннэрин
Үкчү буолаарай диэн
Үтүктэн эрэбин,
Кэс тыл буолаарай диэн
Кэпсээн эрэбин.
Матырыйаал Мукучу модельнай библиотекатыгар бэрилиннэ.
10.03.2022 сыл
Comments