Арылы Дуйдаах хоһоонноро – кэрэни кэрэхсииргэ, үтүөнү үксэтэргэ, сирдээҕи дьолу буларга кынаттыыр хоһооннор.
Арылы Дуйдаах хоһоонноро – сырдыгы, ырааһы, үрдүгү, үйэлээҕи түстүүр хоһооннор.
Суруйааччы поэзиятыгар күннээҕи көстөр түбүгү, санаа түһүүтүн-тахсыытын, үөрүүнү-хомолтону, астыныыны-дуоһуйууну, олох араас түгэннэрин олус үчүгэйдик тулалыыр айылҕабытынан анааран: ардахха, хаарга, чыычаахха, кыталыкка, ньургуһуҥҥа, ыйга, күҥҥэ, күөлгэ, хатыҥҥа, былыкка, сибэккигэ о.д.а. ханыылыы тутан суруйар.
Эн эмиэ уһугун,
Былыккын тыал кыйдаатын,
Сылайбыт хараххын күн кэлэн
Уоскута уураатын… (“Саппахтаах сарсыардам”)
Арылы Дуйдаах тапталга бэриниилээх буоларга, тапталы харыстыырга, алгыстаах тапталы үйэ тухары өрө тутарга үөрэтэр суолталаах истиҥ-иһирэх хоһооннордоох.
Эн биһикки тэбис-тэҥҥэ кырдьыахпыт –
Хас күн ахсын эн-мин дэһэ сылдьыахпыт!
Оннук эрэ, оннук буоллун ыйаахпыт,
«Олох» дэнэр уһуун-уһун айаммыт. (“Эн биһикки тэбис-тэҥҥэ кырдьыахпыт”)
Чугас дьонугар сылаас, үтүө тыллардаах хоһоонноро үчүгэйдэр даҕаны. Ол курдук “Эбээбин санатан” хоһоону ааҕаат, Огдооччуйа эбээм барахсаны харахпар бу баардыы көрдүм: сымнаҕас ытыһынан имэрийэрин, сырылаччы сыллыырын, истиҥ мичээрин, алаадьы сыттаах алаһатын, үүттээх хойуу чэйин… Эбээм барахсан аатын сүгэрбиттэн олустук үөрэбин, киэн туттабын.
Үөрэх, үлэ суолугар
Алаадьылаан, үтэлээн
Алгыы, сыллыы хаалбыккар
Махтанабын кэриэстээн. (“Эбээбин санатан”)
Итиэннэ дьиэ кэргэн олоҕун тупсарар аналлаах Далбар хотуна буоларбытынан, “Үрүҥ көмүс ытарҕа” хоһоону бэйэбэр чугастык ылынным. Хас биирдии кэрэ аҥарга үрүҥ көмүс ытарҕата – омукпут уратыта, араас дьайтан харысхала, киэргэлэ-кэрэтэ буоллаҕа.
Саха тыллаах, саха тыыннаах,
Харысхаллаах, арчылаах,
Үрүҥ көмүс ытарҕалаах
Кырдьыам сырдык ыралаах! (“Үрүҥ көмүс ытарҕа”)
Итиэннэ суруйааччы эппитин курдук, кырдьык, бу сир үрдүгэр туохха да тэҥнэспэт, туохха да бэриллибэт: тапталлаах оҕоҥ оҥоһуга уонна үтүө тыл. Ол курдук оҕолоруҥ көтөр кынаттарыҥ буоллаҕа. Кинилэр оҥорбуттара, туппуттара, айбыттара – барыта ийэ киһиэхэ саамай күндү. Онтон киһиэхэ күүс биэрэр, сырдыгы бэлэхтиир, санааны күүһүрдэр – үтүө тыл.
Икки күндү бэлэхпин
Көмүскэ да биэрбэппин:
Кыра оҕо илиититтэн –
Сибэккилээх уруһуйу,
Үтүө киһи тылыттан-
Бүтүн күннээх халлааны!
Онон Арылы Дуйдаах хоһоонноро үрдүктэн үрдүккэ, сырдыктан сырдыкка, кэрэттэн кэрэҕэ “кырыымпа кылыныы” дьүрүһүйэ сыыйыллар, күн сырдыгыныы сыдьаайар, ыллам ырыа буолан ылланар.
Бэйэ санаатын суруйда Мукучу гимназиятын
саха тылыгар, литературатыгар учуутала
Васильева Евдокия Николаевна.
Кулун тутар 16 күнэ, 2022 сыл.
Оҕолор суруйуулара
Мария Афанасьевна Алексеева – Арылы Дуйдаах “Тыллыы” хоһооно кириэстии рифманан суруллубут, тоҕустуу сүһүөхтээх силлабическай хоһоон буолар. Саас кэлэрэ кэрэтин, ахтылҕаннааҕын, үчүгэйин барытын толору көрдөрбүт. Онтон “Сааскы хаар” хоһооно кириэстии, пааралыы рифмалаах, тоҕустуу сүһүөхтээх эмиэ силлабическай хоһоон. Саас хаар ууллан, сүүрүк буолан, музыка курдук оонньоон, сүрэҕи уоскутарын олус астына аахтым.
Ксенофонова Ангелина, Мукучу гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитэ.
Арылы Дуйдаах “Тыллыы” хоһооно миэхэ сааскы сылаас кэмнэри санатар. Күн аайы хатыланар көстүүнү олус киэргэтэн, тупсаран суруйбут. Мичээрдээх сарсыарданы наһаа үчүгэйдик хоһуйан суруйбут. Баҕарыам этэ суруйааччыга өссө элбэх араас кэрэ айымньылары.
Гуляев Дамир, Мукучу гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитэ.
Саха норуотун биир уратыта – үрүҥ көмүс. “Үрүҥ көмүс ытарҕа” хоһооҥҥо элбэх эпиитэт, мэтээпэрэ баар. Аҕыстыы-сэттэлии сүһүөхтээх, наардыы, кириэстии рифмалаах хоһоон. Хоһоону олус сөбүлээтим, өйдөнөр, чэпчэки тылларынан суруллубут.
Гаврильев Артем, Мукучу гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитэ.
Айылҕа туһунан ааҕарбын олус сөбүлүүбүн. Ол курдук Арылы Дуйдаах “Сааскы хаар” хоһоонун астына аахтым. Биһиги тулабытыгар баар кэрэ көстүүнү, араас өҥү - дьүһүнү, ураты тыаһы-ууһу аахайбакка хаалабыт. Онтон бу хоһоону аахтахха, кэрэни сатаан көрүөххэ, истиэххэ наада диэн этэр. Сааскы хаары уу чуумпу музыка диэбитин өйбөр хатаан хааллым.
Афанасьева Настя, Мукучу гимназиятын 11 кылааһын үөрэнээччитэ.
Ааптар “Эбээбин санатан” хоһоонугар эбээтин кытта бииргэ атаарбыт кэмин ахтарын, кинини сымнаҕастык саныырын олус үчүгэйдик суруйбут. Эбээтин ахтарын, махтанарын биллэрбит. Кириэстии рифмалаах, сэттэлии сүһүөхтээх хоһоон. Мин эмиэ эбээбин олус күүскэ ахтабын, саныыбын. Кини мин олохпор кылгас кэм иһигэр да көһүннэр, ол кэмнэри наһаа истиҥник саныыбын. Үс-түөрт саастаах кыра оҕоҕо эбээм таптала умнуллубаттык хаалбыта. Билигин да аны да эбээбин олус таптыыбын, таптыаҕым.
Иванова Дайаана, Мукучу гимназиятын 11 кылааһын үөрэнээччитэ.
Comments